Caner Karavit Gezi Notları:15
ÖDÜNÇ ALINMIŞ MANZARALAR: ÇİN BAHÇELERi
BORROWING LANDSCAPE: CLASSİC CHINESE GARDENS
 |
*Hongcun köyü “yeşil bahçe”, yerleşim bahçesi, Qing dönemi
|
Antalya’da
başlayan “Çiçek ve Çocuk” temalı ‘Dünya Botanik Exposu 2016’da hiç şüphesiz en ilginç
alanlardan birisi, yurt dışında yapılmış en büyük Çin bahçesidir. 3000 yıllık tarihe sahip Çin
bahçe sanatı dünya bahçe sanatının en erken örneklerinden biri olup birçok
bahçe kültürünü etkilemiş bir geçmişe sahiptir.Eski dönemlerde, tüccarların, memur
ve aydın-sanatçı (wen ren) sınıfının
ekonomik güçlerinin yükselişi, özel bahçelerin tasarım kalitesini yükseltmiştir. Bahçe
sahnelerini tasarlandıktan sonra resmedilme ve şiir yazılma uygulaması Tang (581- 907) dönemine uzanır. Yuan, Ming ve Qing
(1271-1911) döneminde ise manzara ressamları en ünlü bahçelerin yapımında öncülük
etmiş. Klasik Çin
bahçesi, felsefeyle olduğu kadar, şiir ve resim sanatıyla da gelişmiştir. Bu
bağlamda, bahçe üç
boyutlu resim ve bir resmi de iki boyutlu bahçe olarak tanımlanır. Aslında, klasik Çin bahçeleri derin
anlamlarını, kalbini ve aklını açık tutup, simgeleri okuyabilene açar. Taoizm,
Budizm ve Konfüçyizm gibi temel Çin düşünce sistemlerine dayanan bu derin
anlamlar, bahçelerinin yapımında önemli etkiler yaratmıştır. Bunlardan en
önemlisi Taocu öğretinin konumlama sanatı ilkelerinin etkileridir. Konfüçyizm düşüncesinde ise, doğa, insan düşüncesi ve karakteriyle
özdeşleştirilir. Budizm’in etkisi ise özellikle tapınak bahçelerinde olmuştur.
 |
*Beyaz At Tapınağı, tapınak bahçesi, Doğu Han Dönemi
|
Bu
bahçelerin ilk örneği olan Doğu Han (MS.68) dönemine ait Beyaz At (Bai Ma Si) Tapınağı’yla oldukça soğuk bir kış gününde tanışıyoruz. Soğuktan korunmak için bahçedeki tapınağa giriyoruz. Sandalyede kıpırdamadan
uyuyan bir Budist rahibin donmuş olabileceğinden endişeleniyoruz. Gürültü yapıp,
uyandığını görünce rahat bir nefes alıyoruz. Avluda elinde çalı süpürgesiyle
ritmik bir şekilde kar süpüren bir başka rahibi izleyip, Beyaz At Tapınağı’ndan ayrılıyoruz.
Kültürel
Temaların Etkileri
Influences of Cultural Themes
Çin’deki
bahçe tasarımlarında dinsel söylemler kadar kültürel temalar da etkilidir. Buna
Taoizm’in “Kutsal Üç Ada ve Bir Gölet”ini örnek verebiliriz. Bu tema, Çin
bahçelerinin merkezindedir. Buna en güzel örneklerden birisi,
Pekin’deki favori bahçelerimden Liao (11.yy) döneminde yapılmış Beihai Parkı’dır. Bu mitolojik adalardaki
köşklerde “sekiz ölümsüzler”
yaşarmış. Beihai Gölü’nün ortasında bu adalardan birisini simgeleyen yapay Yeşim
Çiçek Adası’nın tepesinde gece gündüz parıldayan Beyaz Pagoda bulunur. Başka bir kültürel temayı Çin’deki en büyük ölçekli 3.5 milyon m2’lik
Qing dönemine ait Pekin Yuanminyuan (eski Yazlık Saray) imparatorluk bahçesinde buluyoruz.
 |
*Yuanmingyuan (eski Yazlık Saray), İmparatorluk Bahçesi, Qing dönemi
|
Kirli havanın oluşturduğu kalın sis,
bahçede derinlemesine bir uzam olanağı sunuyor. Devasa bahçeyi dolaşırken “Şeftali Ağacı Çiçeği Baharı” diye
isimlendirilmiş boş bir arazi ilgimizi çekiyor. Bu isim, Doğu Jin edebiyatçısı Juo
Yuanming’ın “Şeftali Çiçeği Ağacının
Baharı” eserinden geliyor. Eserde, karanlık bürokrasiye karşı, henüz
kirletilmemiş saf cenneti anlatılıyor. Zamanla bu tema bahçe tasarımını
etkiliyor. Ancak, bu sahte cennet, savaşlardan payını alıp yıkılmaktan
kurtulamıyor. Başka bir temanın yansımasını görmek için, on bin
mutluluk bahçesi de denilen Pekin’deki Prens Gong Köşkü’nün bahçesine
gidiyoruz. Qing dönemine (1754) ait bu yerleşim bahçesi, Çin
edebiyatının başyapıtlarından olan “Kırmızı Köşkün Rüyası”na esin kaynağı olmuş.
 |
Prens Gong Sarayı, yerleşim bahçesi, “kıvrımlı akarsuda yüzen içki kabı”
pavyonu, Qing dönemi
|
Bu bahçenin içinde “kıvrımlı akarsuda
yüzen içki kabı” temasının işlendiği pavyona rastlıyoruz. Geçmişi, halkın
kötü ruhlardan arınmak için nehirde yıkandığı, dans ve şiir etkinlikleri
yaptığı eski Shangsi Festivali’ne uzanıyor. Aydın-sanatçılar
bu festivalde akarsuyun iki tarafına toplanır, ahşap plakalar üzerinde akıntıya
bırakılan içki kaplarını yakalamaya çalışırlarmış. Zamanla bu etkinlik popüler
olmuş ve bahçelerde sembolik akarsu kanalları yapılmış.
Doğadan ödünç alınan manzaralar
Borrowing views from nature
Çin bahçe
tasarımında ödünç alınan manzaralar, uzamsal sınırı genişletmek ve
zenginleştirmek için kullanılmış. Bahçeler bu manzaraları uzaktan, komşudan ve mevsimsel
olarak ödünç alıyorlar. Uzaktan ödünç almanın en önemli örneğine, Wuxi’deki Jichang bahçesine bilinçli bir
şekilde dışarıdan dahil edilen dağlık görüntüde rastlıyoruz. Bir başka ödünç
manzara bahçesi de Jin Hanedanı (1115-1234) dönemine ait Pekin’deki Yazlık
Saray’dır. Çevresindeki üç dağı ve beş
bahçeyi ödünç alan bu devasa alanı dolaşmaya Yeşim Kemer Köprüsü’nden geçerek başlıyoruz. Karşımıza 36 metrelik Qingyan taş teknesi çıkıyor. Tepeye
doğru zorlu bir yürüyüş sonrası karşılaştığımız seramik kaplı pagoda soluklanıyoruz.
Bu tepenin en keyifli yeri inişteki tavanı resimlerle bezenmiş uzun çardaklı
koridoru. Tam çıkışta “aydın-sanatçı taşı” bizi uğurluyor.
 |
*Jinci Parkı, İmparatorluk Bahçesi, Jin dönemi
|
Bir başka imparatorluk
bahçesi, Taiyuan kentindeki Jinci Parkı,
sonbahardan ödünç aldığı renk yelpazesiyle bizi karşılıyor. Bahçenin ödünç aldığı
sadece mevsimsel değil, gölete yansıyan manzaralar ve sis. Biraz ilerideki “Ayna Balkon”, çok başarılı ejder ve fil
oymalı ahşap sütun başlıklarıyla çevrili. Bu doyumsuz kuzey manzarası resminden
istemeden ayrılıyoruz.
Aydın-sanatçının (wen ren) dünya
gerçeklerinden kaçış mekânları
Literati gardens and escape from reality
Ming(1506-1521) ve Song döneminde
yapılan ve Dünya Mirasları Listesi’ne geçen Shanghai’ya
bir saat mesafedeki Suzhou “aydın-sanatçı bahçeleri” güneyin en uzun tarihine sahip bahçedir. Suzhou’daki bahçeler
uzaktan ve komşudan ödünç alınan manzara türü için iyi bir örnektir. Bu bahçeleri
dolaşırken kendimizi adeta doğunun Venedik’inde hissediyoruz.
 |
*Suzhou, aydın-sanatçı “wen ren” bahçesi, Song ve Ming dönemi
|
Bahçeler, hemen
önlerindeki sudan ödünç aldıkları yansımasımalarla ustaca harmanlanlanıyor. Tarihsel olarak kamu alanı işlevi
de görmüş olan klasik Çin bahçeleri, günümüzde bu geleneğini kamusal işlevleri daha
da güçlenmiş bir şekilde sürdürmektedir. Çin bahçeleri bugün, ülkenin her
yerinde halkın dans, spor, müzik ve hobi etkinliklerini gruplar halinde
gerçekleştirdikleri, çocuk oyun alanlarıyla çeşitlilik sunan kamu alanlarıdır.
 |
*Suzhou, aydın-sanatçı “wen ren” bahçesi ve taşı, Song ve Ming dönemi
|
Kaynak:
http://www.aydinlikgazete.com/aydinlik-pazar/odunc-alinmiş-manzaralar-cin-bahceleri-h87317.html
